Beiaarden

Beiaarden
Er bestaat een oud Italiaans gezegde waarvan de vertaling luidt: "In Holland zingt de tijd". Daarmee wordt aangegeven dat een beiaard of automatisch klokkenspel kenmerkend is voor onze streken. Hebben we het over de beiaardcultuur, dan moeten ook België en een gedeelte van Noord-Frankrijk tot onze streken worden gerekend. [Verdana]

Wat is een beiaard?
Eenvoudig gezegd een muziekinstrument bestaande uit een reeks klokken waarop melodieën kunnen worden gespeeld, hetzij door een beiaardier met behulp van een stokkenklavier, hetzij door middel van een automatische speelinrichting. Een beiaard is een volwaardig muziekinstrument dat wordt gebruikt voor concerten van hoog muzikaal niveau, bijvoorbeeld op  zomeravonden. Daarnaast laat hij automatisch, evenals een draaiorgel, herkenbare wijsjes horen voor iedereen.

Ontwikkeling
De beiaard is ontstaan aan het eind van de middeleeuwen als een automatisch spelende "voorslag" om de mensen te attenderen op de weldra volgende uurslagen die de tijd aangeven. Niet lang daarna heeft men aan dit automatisch instrument een stokkenklavier toegevoegd, hetgeen het ontstaan van de beiaardcultuur inluidde. Was het aanvankelijk een beperkt aantal klokken, dat volgens wisselende patronen eenvoudige melodische klanken kon voortbrengen, later in de zeventiende eeuw met name ten tijde van de beroemde klokkengieters François en Pieter Hemony, groeide dat aantal uit tot reeksen die meerdere octaven omvatten. Dit resulteerde uiteindelijk in volwaardige muziekinstrumenten.

Verschillende soorten
Zoals gezegd kennen we beiaarden die zijn uitgerust met een stokkenklavier en beiaarden met een automatische speelinrichting. Verderop zullen we de automatisch gestuurde beiaarden, die elk kwartier en half of heel uur hun wijsjes laten horen, nader belichten.

Stadsbeiaardier
De stadsbeiaardier is de musicus die op gezette tijden, doorgaans minstens één maal per week, via zijn klavier vanuit de toren klokkenklanken over ons uitstrooit. Met recht musicus, vanwege diens opleiding op conservatoriumniveau aan de Nederlandse Beiaardschool te Amersfoort, of aan de Koninklijke Beiaardschool "Jef Denijn" te Mechelen, België.

Het moderne studieklavier
Zolang als de beiaard bestaat, bestaat ook het studieklavier dat de beiaardi [Arial] er in staat stelt om zich voor te bereiden op de bespeling van de echte beiaard. Waren deze studieklavieren van oudsher voorzien van klankstaven met een wezenlijk met klokkenklank verschillend klankkarakter, thans levert Eijsbouts hoogwaardige studie-instrumenten die zijn uitgerust met een langs elektronische weg gereproduceerde klankbron.

Niet alleen hoort de beiaardier een realistische weergave van echte klokkenklank, ook het grote dynamisch bereik dat voor de beiaard juist zo karakteristiek is, kan de beiaardier al studerend verkennen. De hoogwaardige mechanieken en de elektronica zorgen er tezamen voor dat de beiaardier zich optimaal kan inleven in karakteristieken van de beiaard waarop hij zal gaan concerteren, ongeacht of dat een modern hedendaags, dan wel een historisch instrument betreft.

Zwaargewichten
Eijsbouts heeft in de achterliggende decennia over de hele wereld vele beiaarden geleverd, zowel kleine als grote. Niet alleen groot in aantal klokken, maar meer nog in gewicht. Wat te denken van de grootste beiaard van Europa, de beiaard van Berlijn, bestaande uit 68 klokken met een totaalgewicht van 47.000 kg en een zwaarste klok van bijna 8.000 kg. Of de beiaard van de Sint Romboutstoren in Mechelen, die 49 klokken omvat en een totaalgewicht heeft van 39.000 kg. Natuurlijk dan de imposante beiaarden voor de University of Michigan te Ann Arbor en die voor de University of Denver, beide in de V.S.

En wat te denken van de uitbreiding van het "National War Memorial Carillon" te Wellington, Nieuw Zeeland, waarvoor Eijsbouts onder meer een klok van 12.500 kg goot, daarmee de grootste klok ooit op Nederlandse bodem gegoten.
En dan is daar natuurlijk de beiaard van de Grote Kerk te Dordrecht die in 1999 werd uitgebreid met onder meer vier basklokken waarvan de grootste een gewicht heeft van 10.000 kg. Het totaal aantal klokken bedraagt thans 67 en het totaal gewicht 49.483 kg, waarmee het Dordtse instrument de lijst van zware Europese beiaarden aanvoert.

Eigen identiteit
Beiaarden zijn toreninstrumenten. Derhalve vormen bestaande torens van kerken of stadhuizen akoestisch gezien vaak een ideale behuizing voor een beiaard. Maar ook speciaal ontworpen vrijstaande torens van staal, geplaatst in een fraaie natuurlijke of stadsomgeving, lenen zich uitstekend hiervoor. Natuurlijk speelt bij dit alles de muzikale reikwijdte van het instrument een essentiële rol. In de ene plaats kennen we de hoog geplaatste beiaard in een open torenspits die over de gehele stad of het dorp is te horen.

Op andere lokaties zien we de lagere torens met afgeschermde galmgaten, waardoor de beiaard zijn muzikale stem in de naaste omgeving laat gelden. Samenvattend kunnen we stellen dat de beiaard een muziekinstrument is met een geheel eigen identiteit die een individuele benadering vraagt. De beiaardier zal zich in zijn spel door dat karakter laten leiden.